Dokładność cyfrowego wariografu oraz współczesnych komponentów

Fenomen sprzeczności pomiędzy kanałami odpowiedzi

Interpretacja wyników badania wariografem oparta jest zwykle na odczycie trzech rodzajów reakcji badanego – dotyczą one:

- przewodnictwa/oporu skóry, czyli reakcji skórno-galwanicznej – termin reakcja skórno-galwaniczna był i w pewnym stopniu nadal jest zamienny dla „aktywności elektrodermalnej” (EDA – electrodermal activity); obecnie raczej preferuje się ogólniejszy termin EDA¹,

- zmiany w ciśnieniu i tętnie,

- zmiany w rytmie oddechu.

Zdarza się, iż pomiędzy jednym kanałem odpowiedzi psychofizjologicznych a drugim zachodzi sprzeczność. Taka sytuacja stanowi fenomen, gdyż niemożliwe, aby badany był jednocześnie w zgodzie z prawdą i próbował zwieść egzaminatora – jakkolwiek rozumiana byłaby zgoda z prawdą w jego umyśle.

Następujące przyczyny są źródłem tego fenomenu²:

- wielu ludzie ma unikalną dominantę kanału, niektórzy mogą mieć dominującą odpowiedź skórno-galwaniczną, inni oddechową,

- poszczególne kanały odpowiedzi mają różny czas opóźnienia odpowiedzi: najszybsza jest reakcja skórno-galwaniczna, na drugim miejscu sercowo-naczyniowa, a na trzecim oddechowa,

- czas, jaki zabiera organizmowi powrót do stabilności jest różny dla poszczególnych kanałów,

- pochodzenie reakcji skórno-galwanicznej jest inne niż pozostałych dwóch, u źródła reakcji sercowo-naczyniowej i oddechowej stoi supresja – tłumienie, unikanie nieprzyjemnych myśli, podczas gdy reakcja skórna związana jest z mechanizmem walki-ucieczki, reagowania na bodźce zewnętrzne,

- reakcje sercowo-naczyniowa i oddechowa odzwierciedlają transfer z układu przywspółczulnego do współczulnego, a reakcja skórno-galwaniczna związana jest wyłącznie z układem współczulnym.

Argumenty na korzyść i niekorzyść poszczególnych kanałów

Niejednokrotnie możliwa jest następująca sytuacja: egzaminowany zamierza podać odpowiedź, przypuśćmy kłamliwą, ale w ostatniej chwili przychodzi mu na myśl, iż jest to zły pomysł, więc zmienia decyzje i podaje prawdziwą – w takim razie na wykresie związanym z przewodnictwem skóry możliwa będzie do zaobserwowania zmiana, podczas gdy na pozostałych dwóch nie, co świadczyłoby na niekorzyść wiarygodności kanału związanego z przewodnictwem/oporem skóry.

Z drugiej strony kanał ten jest najbardziej związany z rzeczywistym znaczeniem, jakie badany przypisuje danemu pytaniu. W przypadku reakcji sercowo-naczyniowej i oddechowej często dochodzi do zjawiska nadmiernej kompensacji podczas transferu pomiędzy układami przywspółczulnym i współczulnym – co skutkuje zdenerwowaniem czy wręcz roztrzęsieniem badanego, a co może być spowodowane czynnikami niezwiązanymi z prawdziwością odpowiedzi.

W przypadku Testu ukrytej wiedzy badany poddawany jest oddziaływaniu różnych bodźców i sprawdzana jest siła tego oddziaływania, która jest wprost proporcjonalna do znaczenia, jakie danemu bodźcowi przypisuje badana osoba – w takim przypadku kluczowe jest oddzielenie reakcji na poszczególne bodźce, gdyż w przeciwnym razie interpretacja odpowiedzi byłaby zniekształcona (reakcje związane z jednym pytaniem mieszałyby się z innymi). Biorąc powyższe pod uwagę, w tym teście najbardziej wiarygodnym kanałem jest reakcja skórno-galwanicza gdyż najlepiej oddaje znaczenie, jakie ma dla badanego dany bodziec ³.

W przypadku Testu pytań kontrolnych wiarygodność poszczególnych reakcji jest już na równiejszym poziomie, gdyż znajomość danego incydentu nie jest aż tak ważna, jednak tutaj również istotne jest, której grupie pytań: krytycznych – związanych ze sprawą, czy kontrolnych – nie mających z badaną kwestią bezpośredniego związku, badany przypisze większe znaczenie⁴.

Pomiar aktywności elektrodermalnej jest najmniej wiarygodny z punktu widzenia emocjonalności badanego, jednak badanie przeprowadzone przez Gamera w 2008 roku wykazało, iż częstość akcji serca nie zawsze zwiększa się w miarę oszukiwania – wręcz przeciwnie: często serce wtedy spowalnia, co potwierdziły inne eksperymenty⁵.

Podstawowe wady poszczególnych kanałów reakcji fizjologicznych

Pomimo wysokiej korelacji pomiędzy próbami oszustwa podczas udzielania odpowiedzi a zmianami na wykresach trzech badanych typów reakcji, każdy z badanych kanałów ma pewne wady, które doświadczony egzaminator musi umieć uwzględnić⁶:

- konduktywność skóry może się zmieniać na skutek wielu czynników w sytuacji, kiedy badany nie przywiązuje zbytniej uwagi do danego pytania,

- zmiany w rytmie oddechu mogą intensyfikować zmiany w rytmie serca i w oporności skóry,

- oddychanie może być z powodzeniem poddawane kontroli,

- każdy z kanałów nie uwzględnia początkowego pobudzenia, co szczególnie mocno może oddziaływać na interpretację reakcji sercowo-naczyniowej.

Przewodność skóry a emocje

W stanie braku wzmożonych emocji przewodność skóry wynosi poniżej 5 µS (micro-Siemens); pod wpływem stresu może zawrzeć się w przedziale 10-20 µS⁷.

Tak więc reakcja galwaniczna skóry sprawia, iż kiedy pojawiają się stymulujące bodźce wewnętrzne i zewnętrzne, skóra staje się lepszym przewodnikiem. Generalizując można powiedzieć, iż wzrost konduktywności spowodowany jest podnieceniem, a te z kolei jest jednym z najważniejszych składników emocji. Mentalne kontrolowanie przewodnictwa skóry nie jest możliwe; aczkolwiek wpływać na nie można pośrednio odpowiednio kierując tokiem myślowym – w badaniu wariografem istotna jest jednak pierwsza reakcja, pierwsze sekundy. Przewodnictwo skóry zmienia się w różny sposób u różnych ludzi: u niektórych z nich do zmian dochodzi nawet „w spoczynku”. Zjawisko wzrostu konduktywności skóry może ulec wygaszeniu na skutek regularnego oddziaływania danego bodźca; przykładowo ta sama emocja powtarzająca się na okrągło nie wywołuje już tak silnej reakcji skórno-galwanicznej⁸.

Na ciele ludzkim znajduje się około trzech milionów gruczołów potowych. Gęstość gruczołów potowych różni się w zależności od fragmentu ciała, najwyższa jest na czole i policzkach, na dłoniach i palcach, a także na stopach. Jakkolwiek głównym celem wydzielania potu jest termoregulacja, pocenie się – szczególnie na dłoniach i stopach – jest wyzwalane, gdy jesteśmy emocjonalnie pobudzeni. Wzrost potliwości oznacza większą przewodność skóry – a więc związek pomiędzy emocjami a konduktywnością skóry jest łatwy do wykazania⁹.

Reakcja sercowo-naczyniowa a emocje

Wpływ emocji na rytm serca jest chyba najpowszechniej zaobserwowaną reakcją, czymś czego każdy może doświadczyć, i nie potrzebuje do tego elektrycznych czujników – jak w przypadku przewodności skóry. Zasadniczo wszystkie emocje mają wpływ na akcję serca, jednak pozytywne emocje: radość, zadowolenie, wpływają inaczej na rytm serca: wraca ona szybciej do stanu normalnego, co wykazały eksperymenty Barbary Fredrickson¹⁰. Rodzaj odczuwanych emocji ma niebagatelne wpływ również na równomierność pulsu: pozytywne emocje harmonizują go.

Mechanizm wzrostu tętna pod wpływem emocji jest następujący: niepokój lub zdenerwowanie powodują uwolnienie do krwi dodatkowych ilości adrenaliny, a ta działa na węzeł zatokowy serca i podnosi częstotliwość jego pracy¹¹. Badania wykazały, że aż 60% komórek w sercu to neurony. Odpowiadają one za pamięć krótko i długotrwałą. Za sprawą sieci neuroprzekaźników, białek i neuronów serce wyposażone jest w struktury podobne do tych, którymi dysponuje mózg. Około 40 tys. neuronów w sercu zajmuje się przetwarzaniem informacji. Serce połączone jest z ciałem migdałowatym, które jest odpowiedzialne za emocje, przy czym to serce jest inicjatorem tej komunikacji; istnieje pięć kanałów komunikacji pomiędzy sercem a mózgiem: puls, pole elektromagnetyczne, impulsy nerwowe, hormony i neuroprzekaźniki¹².

Oddech a emocje

Emocje wpływają na oddech w przemożny sposób, choć w przypadku tego kanału reakcji organizmu możliwe jest bardziej świadome kontrolowanie.

W sytuacji stresującej oddech ulega spłyceniu, można jednak wpłynąć na swój stan emocjonalny biorąc kilka głębokich wdechów. Wstrzymywanie oddechu często oznacza ból lub strach; podobnie oddech bez wykorzystania przepony związany jest z tłumieniem uczuć – uaktywnienie przepony, co manifestuje się odczuciem „wpływania powietrza do brzucha”, błyskawicznie uspokaja i daje poczucie zadowolenia.

Rytm oddechu powoduje aktywność elektryczną w naszym mózgu, która z kolei wspiera procesy związane z przypominaniem i emocjami¹³. Mechanizm wydechu pełni funkcję oczyszczającą, zwłaszcza przy wykorzystaniu przepony, usuwa¹⁴:

- dwutlenek węgla,

- szkodliwe produkty przemiany materii,

- toksyny,

- negatywne emocje, stresy, blokady psychiczne oraz energetyczne.

Autor:

Karolina Rangotis

Instytut Badań Wariograficznych

Źródła