Badania wariograficzne
w Polsce i na świecie
Unikanie odpowiedzialności
Większość sprawców przestępstw, przed ich popełnienie, dokładnie planuje w jaki sposób uniknąć odpowiedzialności karnej. Zaledwie nieliczni przestępcy, kierujący się określonymi motywami bądź popełniający zbrodnie pod wpływem emocji, nie zadaje sobie trudów ukrycia czynu oraz własnego w nim udziału.
Podczas planowania przestępstwa, już samo ryzyko związane z odpowiedzialnością karną skłania sprawców do opracowania sposobu działania, który w ich przekonaniu utrudniać będzie śledztwo i uczyni wyjaśnienie istotnych okoliczności niemożliwym. Nie mając przekonania o skuteczności przedsięwziętych środków, zapewne większość przestępców nie podjęłaby się działania.
Wśród metod stosowanych przez przestępców, mających na celu zapobieganie wykryciu, można wyróżnić następujące:
- działania zmierzające do nieujawnienia czynu bądź do zmiany charakteru zdarzenia. W praktyce można spotkać wiele rodzajów przestępstw pozorowanych. W zależności od rodzaju przestępstwa, można mówić o upozorowania (np. włamania), bądź symulowaniu czy inscenizowaniu (np. gwałtu). U podstaw pozorowania przestępstwa leżą zazwyczaj cele, które przestępca chce osiągnąć, tj. wywołanie niezgodnego z prawda przekonania organów ścigania, że przestępstwo rzeczywiście miało miejsce (bez jego popełnienia) lub zatarcie śladów wcześniej dokonanego przestępstwa, aby utrudnić lub uniemożliwić prawidłową ocenę charakteru zdarzenia. Do przestępstw pozorowanych najczęściej można zaliczyć: kradzieże z włamaniem, gwałty, kradzieże zwykłe oraz rozboje;
- działania mające na celu pozostawienie rzeczywistego sprawcy poza podejrzeniem. Sprawcy przestępstw podejmują wiele czynności, mających na celu skierowanie podejrzeń organów ścigania na fałszywy trop. Nieodpartym dowodem niewinności jest np. wykazanie fizycznej nieobecności na miejscu czynu. Przeprowadzanie tego rodzaju dowodu jest określane mianem alibi i stanowi jeden z klasycznych środków obrony. Alibi jest często przygotowywane jeszcze przed popełnieniem przestępstwa (np. w tym celu sprawca melduje się w hotelu w innym mieście, opuszcza w sposób niezauważalny miejsce pracy, dom rodzinny itp.). Przestępca dąży również do utrudnienia rozpoznania go przez pokrzywdzonego (np. używa maski), a także wybiera określone miejsca czynu i osobę pokrzywdzoną (np. kradzież kieszonkowa dokonana w tramwaju w godzinach szczytu, bądź napad na osobę w stanie nietrzeźwym). Inną metodą jest unikanie pozostawienia śladów np. poprzez użycie rękawiczek, bądź fałszywe przyznanie się do nie popełnionego przestępstwa (np. sprawdza napadu rabunkowego przyznaje się do drobnej kradzieży popełnianej na drugim końcu miasta);
- działania mające na celu utrudnienie przeprowadzenia postępowania sądowego (np. ukrywanie się przed wymiarem sprawiedliwości). Podstawową i najczęściej stosowaną metodą ukrywania, jest zmiana miejsca zamieszkania, zmiana nazwiska, zmiana wyglądu zewnętrznego;
- działania mające na celu unikniecie skutków kary (np. ukrywanie się przed wykonaniem kary, ucieczka z wiezienia, symulacja choroby psychicznej itp.).
Mimo, iż praktyka śledcza i sądowa dowodzą, że pojęcie „zbrodni doskonałej” nie istnieje, to niedopowiedziane zostaje to, jakich metod uniknięcia odpowiedzialności karnej użyli przestępcy, którzy po dziś dzień nie zostali schwytani.